Գաթայի դերը և նշանակությունը Սուրբ Զատիկի հայկական տոնակատարություններում
Հայկական խոհանոցը հարուստ է ավանդույթներով ու խորհրդանիշներով, որոնք դարերի ընթացքում սերտորեն միահյուսվել են ժողովրդի մշակութային և հոգևոր կյանքի հետ։ Այդ ավանդույթներից շատերը կենդանի են մինչ օրս՝ հատուկ շեշտադրությամբ տարբեր տոնական օրերին։ Սուրբ Զատիկը՝ Քրիստոսի Հարության տոնը, ամենակարևոր տոներից է հայ ժողովրդի համար, և դրա շուրջ ձևավորված ավանդույթների շարքում իր ուրույն տեղն ունի գաթան՝ հայկական անուշաբույր խմորեղենը, որը հաճախ համարվում է ոչ միայն քաղցր ուտեստ, այլև խորհրդանշական բաղադրիչ Զատիկի սեղանին։աթան Զատիկի սեղանի անբաժան մասն է՝ խորհրդանշելով բարօրություն, առատություն և նոր կյանք։
Զատիկը քրիստոնեական ամենահին և կարևոր տոնն է, որը նշում է Քրիստոսի հարությունը և նոր կյանքի սկիզբը։ Այս տոնի սեղանը լի է խորհրդանշական ուտեստներով, և գաթան դրանցից մեկն է՝ իր յուրահատուկ խորությամբ։Գաթան հաճախ ունենում է կլոր ձև, որը խորհրդանշում է արևը՝ կյանքի, ջերմության ու հարության աղբյուրը։ Սա նաև անվերջության նշան է՝ նոր կյանքը, որը չի ավարտվում։Գաթայի ներսում ընկած քաղցրությունը՝ շաքարով, ընկույզով կամ դարչինով պատրաստված, խորհրդանշում է այն քաղցր ու լի կյանքի խոստումը, որ բերում է Քրիստոսի հարությունը։ Սա նաև ներքին լույսի և ուրախության խորհրդանիշ է։Շատ ընտանիքներ գաթայի մեջ մետաղադրամ են դնում Զատիկին։ Ում կտրվի մետաղադրամով կտորը՝ հավատում են, որ այդ անձը ամբողջ տարում կունենա հաջողություն, բախտ և առողջություն։Գաթայի պատրաստումը հաճախ ամբողջ ընտանիքի համատեղ զբաղմունք է Զատկից առաջ։ Սա դառնում է սիրո, համերաշխության և տոնական տրամադրության ստեղծման կարևոր պահ։Տոնական սեղանին գաթան նաև խորհրդանշում է հյուրասիրությունը, բարի կամքը և ցանկությունը՝ կիսվելու ուրախությամբ։
Գաթան՝ որպես ավանդական հայկական խորհրդանիշ
Գաթան հայկական խոհանոցի հնագույն և սիրված թխվածքներից է։ Նրա տարբերակները շատ են՝ Արևմտյան Հայաստանի գյուղերից մինչև Սյունիք, Տավուշ կամ Երևան՝ ամեն մի անկյուն ունի իր գաթայի ձևը, բաղադրությունը և պատրաստման գաղտնիքը։ Գաթա պանդոկում նույնպես ունենք ինչպես դասական սարբերակով գաթա, այնպես էլ հավելումներով՝ լիմոնով, ծիրանաչրով,սալորաչրով, ընկույզով։Բայց անկախ ձևից ու համից՝ գաթան միշտ էլ եղել է ընտանեկան ջերմության, հյուրընկալության և խորհրդավոր խորհուրդների կրող։
Գաթան հաճախ համարվում է բարեկեցության և առատության խորհրդանիշ։ Պատահական չէ, որ գաթա թխելու ավանդույթն ուղեկցում է տարվա տարբեր շրջաններին,սակայն Զատիկի սեղանին այն ստանում է առավել խորքային իմաստ։
Սուրբ Զատիկի տոնը՝ հավատքի, հույսի և կյանքի վերածննդի խորհրդանիշ, գաթայի կարևորությունը Զատիկի սեղանին
Զատիկը քրիստոնեական աշխարհում նշվում է ի հիշատակ Հիսուս Քրիստոսի հարության՝ որպես հավատի հաղթանակ մահվան հանդեպ։ Հայկական եկեղեցին Զատիկը նշում է հանդիսավոր կերպով՝ հատուկ ժամերգություններով, ծիսական խորհրդանշաններով և ընտանեկան միասնությամբ։
Այս տոնը խորհրդանշում է նոր կյանքի սկիզբ, մաքրություն և վերածնունդ՝ ինչպես հոգևոր, այնպես էլ ֆիզիկական իմաստով։ Սեղաններն այս օրը լցվում են մաքուր, թարմ և խորհրդանշական ուտեստներով՝ կարմիր ներկված ձվերով, կանաչեղենով, ձկով և իհարկե՝ գաթայով։
Գաթայի ներկայությունը Զատիկի սեղանին գալիս է ոչ միայն ավանդույթի ուժից, այլ նաև խորհրդանշական արժեքից։ Հաճախ գաթան համարվում է հյուրընկալության, բարի ցանկությունների և տոնական բարօրության խորհրդանիշ։ Այն պատրաստվում է սիրով, հաճախ ընտանիքի բոլոր անդամների մասնակցությամբ, և դրվում է սեղանին՝ որպես ընտանիքի միասնության նշան։
Գաթայի շրջանաձև ձևը (եթե այդպես է պատրաստվում) հիշեցնում է արևը՝ որպես կյանքի, լույսի և նոր օրվա խորհրդանիշ։ Իսկ եթե գաթան պատրաստվում է լցոնով՝ քաղցր շաքարավազով, ընկույզով, վանիլով կամ կարագով, ապա դրա համային բարդությունը խոսում է կյանքի բազմերանգության և առատության մասին։
Զատիկի օրը գաթան դրվում է սեղանի կենտրոնում՝ կողքին կարմիր ձվեր, կանաչեղեն և այլ ուտեստներ։ Այս դասավորությունը խոսում է կյանքի հավերժության, հավատքի և նոր սկիզբների մասին։
Գաթա թխելու ավանդույթը Զատիկին
Բազմաթիվ հայ ընտանիքներում պահպանվում է գաթա թխելու ավանդույթը՝ հատկապես Զատիկի նախօրեին։ Այն ուղեկցվում է համերաշխ աշխատանքի և ընտանեկան ջերմ մթնոլորտի հետ։ Տատիկներն ու մայրիկները սովորեցնում են իրենց երեխաներին ճիշտ հունցել խմորը, պատրաստել լցոնը և տալ գաթային յուրահատուկ ձև։
Որոշ շրջաններում գոյություն ունի նաև խորհրդավոր ավանդույթ՝ գաթայի մեջ մետաղադրամ կամ նշան դնելու մասին։ Ըստ ավանդույթի՝ ով կտորում գտնում է այդ նշանը, նրա տարին բարեբեր ու հաջողակ է լինելու։ Սա էլ ավելի է խորացնում գաթայի խորհուրդը Զատիկի տոնին՝ այն դարձնելով ոչ միայն քաղցրավենիք, այլև օրհնության նշան։
Այսօր էլ գաթան մնում է Զատիկի անբաժան մասը։ Թեև որոշ ընտանիքներ նախընտրում են գաթան գնել տոնական օրերին, շատերն այնուամենայնիվ նախընտրում են այն պատրաստել տանը՝ հավատալով, որ հենց այդպես է փոխանցվում ընտանեկան ջերմությունը։
Կարող եք նաև գաթա ձեռք բերել Գաթա Պանդոկից։ Գաթան Սուրբ Զատիկի տոնակատարության մեջ շատ ավելին է, քան պարզապես աղանդեր։ Այն հայ ընտանիքների սեղանի զարդն է, մաքրության, հյուրընկալության և կյանքի վերածննդի խորհրդանիշը։ Ամեն մի կտոր գաթա հիշեցում է մեր արմատների, ընտանեկան կապերի և հոգևոր արժեքների մասին։ Եվ հենց այդ պատճառով էլ գաթան՝ իր ավանդական բաղադրատոմսով կամ ժամանակակից ինտերպրետացիայով, միշտ կմնա Զատիկի անբաժան մասնիկը՝ գարնան հետ բերելով ոչ միայն քաղցրություն, այլև հույս ու միասնություն։
