Հայկական հացերի հարուստ պատմության ուսումնասիրություն
Հայկական խոհանոցը դարերի ավանդույթներով հյուսված պատմություն ունի, որտեղ հացը սուրբ տեղ է զբաղեցնում սեղանի վրա: Հայկական մշակույթում հացը սոսկ ապրուստ չէ. դա հյուրընկալության, միասնության և ավանդույթի խորհրդանիշ է: Այս գրառումն ուսումնասիրում է մշակութային նշանակությունը, ավանդական տեխնիկան և հայկական հացերի բազմազանությունը՝ ընթերցողներին առաջարկելով հայացք նետել Հայաստանի հարուստ խոհարարական ժառանգությանը:
Հայկական խոհանոցը համերի և բույրերի տոն է, որն արտացոլում է երկրի մշակութային և գյուղատնտեսական առատությունը: Հայկական խոհանոցի հիմքում ընկած է հացը՝ հիմնական սնունդը, որը պահպանել են հայերի սերունդները, ինչն էլառանցքային դեր է խաղացել նրանց խոհարարական ինքնության ձևավորման գործում:
Հին Հայաստանում հացը մեծ նշանակություն ուներ. այն ոչ միայն էներգիայի աղբյուր էր, այլև զարգացման և առատության խորհրդանիշ էր։ Ցորենի մշակումը և հացի պատրաստման տեխնիկայի զարգացումը կարևոր են եղել հին հայկական քաղաքակրթության վերելքի համար՝ ճանապարհ հարթելով խոհարարական ավանդույթների համար, որոնք պահպանվում են մինչ օրս:
Հայկական ավանդական հացի տեսակները նույնքան բազմազան են, որքան այն շրջանները, որտեղից նրանք ծագում են. յուրաքանչյուրն ունի իր յուրահատուկ առանձնահատկություննեը և մշակութային նշանակությունը: Լավաշը՝ տափակ հաց է և թերևս ամենախորհրդանշականն է հայկական հացերից, այն հայտնի է իր բարակ, առաձգական հյուսվածքով և խոհանոցում օգտագործման բազմակողմանիությամբ: Հայկական խոհանոցում սիրված են նաև մատնաքաշը, հրազդանը և բազմաթիվ այլ ավանդական բաղադրատոմսեր ունեցող հացեր:
Հայաստանում հացի պատրաստման տեխնիկան զարգացել է դարերի ընթացքում՝ ձևավորելով մշակութային հմտություններ տարածաշրջանային նախասիրությունների և տեխնոլոգիական առաջընթացների հիման վրա: Ավանդական թոնիրները, որոնք տաքացվում են փայտով, հստակ ծխագույն համ են հաղորդում դրանցում թխվող հացերին, որը հատկապես սիրված է տեղացիների կողմից: Ձեռքի հունցումը, որը սերունդների միջով փոխանցված հմտություն է, շարունակում է գնահատվել արհեստագործական տեխնիկայի պահպանման և հացթուխների՝ իրենց գործում ունեցած դերի համար:
Հայկական մշակույթում հացն ավելին է, քան պարզապես ուտելիք. այն հյուրընկալության, առատաձեռնության և սովորույթների խորհրդանիշ է:
Սովորական ծեսերն ու առածները, որոնք պտտվում են հացի շուրջ, ընդգծում են դրա կարևորությունը առօրյա կյանքում։ Աղ ու հացով հյուրին դիմավորելը փաստում է հացի՝ որպես բարի կամքի ու նպատակի արտահայտչամիջոցի կարևորությունն ու գերադասությունը։
Մինչ գլոբալիզացիան նոր ազդեցություններ և բաղադրիչներ է բերել հայկական խոհանոց, ջանքեր են գործադրվում հացի պատրաստման ավանդական սովորույթների և բաղադրատոմսերի պահպանման ուղղությամբ:
Հաց պատրաստելու ավանդական հմտությունների պահպանումը՝ ներառյալ սննդային սովորույթների փոփոխությունը, մնում են մարտահրավերներ: Այնուհանդերձ, ավանդական բաղադրատոմսերն ու տեխնիկան պաշտպանելու նախաձեռնություններ են ընթանում, որոնց աջակցում են կրթական և իրազեկման արշավները՝ ուղղված հայկական հացերի մշակութային նշանակությունը խթանելուն:
Այսպիսով՝ հայկական հացերը երկրի հարուստ պատմության, մշակութային բազմազանության և խոհարարական հնարամտության արտացոլումն են: Գնահատելով և պահպանելով այս խոհարարական ավանդույթները՝ մենք հարգում ենք հայ ժողովրդի տոկունությունն ու ստեղծագործությունը՝ երաշխավորելով, որ ապագա սերունդները կարող են շարունակել համտեսել հայկական հաց պատրաստելու հարուստ ժառանգության համերը:
Հայաստան այցելող զբոսաշրջիկները հաճախ հիանում են հայկական հացերի համով և հարուստ տեսականիով: Շատ ճանապարհորդներ սիրում են փորձել հայկական հացը տեղական շուկաներում և հացաբուլկեղենի խանութներում ՝ վայելելով հայկականի համն ու հոտը։ Հաց կիսելու հայի սովորույթը ազգային բնավորության եզակի գիծ է։ Թոնրում թխած թարմ լավաշի բույրը, վառարանի մատնաքաշի հրապուրիչ տեսքը այցելուների վրա մնայուն տպավորություն են թողնում` նրանց ստիպելով փնտրել հայկական հաց նույնիսկ տուն վերադառնալուց հետո:
Իսկ սփյուռքի հայերը հաճախ իրենց հետ հայկական հաց են տանում երկրներ՝ մի քանի օրով երկարացնելու հեքիաթային հացերի առկայությունն իրենց առօրյայում: Հայկական հացը սփյուռքի շատ համայնքների համար շոշափելի կապ է հանդիսանում հայրենիքի հետ: Արդյունքում հայկական հացը տեղ է գտել Հայաստանի սահմաններից դուրս սեղանների վրա՝ դառնալով հայ բնակչություն ունեցող երկրների խոհարարական լանդշաֆտի նվիրական մասը։
