Հայկական խոհանոցում հացն ու աղը միայն կերակուր չեն․ դրանք խորհրդանիշներ են։ Հայկական սեղանի վրա հացը մարմնավորում է կյանքն ու առատությունը։ «Հաց ուտող մարդը չարիք չի անի» ասում էին մեծերը, և հենց այդ պատճառով հացը սրբացված է։ Աղը համարվել է մաքրության ու հավերժության խորհրդանիշ․ այն պահպանում է մթերքը, իսկ հավատալիքներում՝ պաշտպանում չար ուժերից։

Հացի և աղի միասնությունը հայ մշակույթում վերածվել է հոգևոր ծեսի։ Երբ հյուր են ընդունում, ավանդաբար հյուրին դիմավորում են հացով ու աղով։ Սա նշանակում է․ «մեր տունը քո տունն է», «մեր հացից կեր, մեր աղից ուտիր ու եղիր մեր ընտանիքի մասը»։ Այս ծեսը ոչ միայն հյուրասիրության, այլև խաղաղության ու եղբայրության նշան է։

Հայկական գյուղերում անգամ կար հատուկ սովորույթ․ նորակառույց տան դռանը դնում էին հաց ու աղ՝ հավատալով, որ դա կբերի բարօրություն ու կպաշտպանի տունը։ Այս ավանդույթը պահպանվել է դարերով և մինչ օրս հացն ու աղը համարվում են հայ ընտանիքի հոգևոր հիմքերը։

Հայկական տոնական ծեսեր

Հայկական տոները միշտ ուղեկցվել են հացի, աղի ու տարբեր ուտեստների ծեսերով։ Սուրբ Ծննդյան և Զատկի սեղանները հատուկ նշանակություն ունեն․ դրանք ոչ միայն կերակուր են մատուցում, այլև կրում են խորհրդանիշներ։ Օրինակ՝ Զատկի ժամանակ պատրաստվող թխված կարմիր ձվերը նոր կյանքի և հարության խորհրդանիշ են, իսկ ծիսական հացերը՝ վերածննդի ու ընտանիքի օրհնության։

Նոր տարվա և Ամանորի սեղանները նույնպես ունեն յուրահատուկ ծեսեր։ Հատուկ էր «գաթայի» պատրաստումը, որի մեջ երբեմն մետաղադրամ էին թաքցնում․ ում բաժին էր ընկնում այդ կտորը, համարվում էր տարվա հաջողակ մարդ։ Նույն կերպ՝ ամառային տոների ժամանակ գյուղերում հացն ու խաղողը համարվում էին բերքի առատության խորհրդանիշ, և մարդիկ հավատում էին, որ կիսելով այդ մթերքները՝ կիսում են նաև տարվա բարիքը։

Հացն ու աղը հատկապես կարևոր էին հարսանիքների ժամանակ։ Երիտասարդ զույգին տուն էին ընդունում հացով ու աղով՝ նրանց մաղթելով երկար կյանք ու համերաշխություն։ Հաճախ հարսանեկան սեղանի կենտրոնում դնում էին թարմ թխված հաց՝ որպես նոր ընտանիքի բարեկեցության նշան։

Հաց և աղի հայկական ավանդույթ

Հայկական ավանդույթներում հացն ու աղը միշտ եղել են կենցաղի և մշակույթի անբաժան մաս։ Տներում հացը թխվում էր տոնածիսական ձևով՝ թոնիրում, որը ևս խորհրդանշում էր օջախի ջերմությունը։ Թոնիրը ոչ միայն կերակուրի պատրաստման միջոց էր, այլև ընտանեկան ու համայնքային կյանքը միավորող կենտրոն։

Աղը նույնպես յուրահատուկ նշանակություն ուներ։ Այն հաճախ դնում էին սեղանի անկյունում՝ որպես օրհնության նշան։ Եթե ընտանիքում վիճաբանություն էր լինում, մեծերը հաշտեցնում էին կողմերին՝ հաց ու աղ բերելով․ դա համարվում էր հաշտության ամենաազդեցիկ ծեսերից մեկը։

Հացն ու աղը նաև մեծ տեղ ունեին ժողովրդական հավատալիքներում։ Ասում էին՝ եթե ճանապարհ գնացողին հաց ու աղ տաս, նա ապահով կվերադառնա։ Նույնպես հավատում էին, որ եթե թշնամու հետ կիսես հացն ու աղը, նա այլևս չի կարող վնասել քեզ։

Այսօր էլ՝ նույնիսկ ժամանակակից կյանքում, երբ ընդունում ենք հյուրի, հաճախ սեղանին առաջինը դրվում է հացը։ Սա հիշեցնում է, որ հացն ու աղը միայն սնունդ չեն, այլև հոգևոր արժեքներ, որոնք հայ ժողովուրդը սերունդների ընթացքում պահել ու փոխանցել է որպես ավանդական ժառանգություն։

Հայկական խոհանոցը միայն համերի ու ուտեստների հավաքածու չէ․ այն դարերով կերտված մշակույթ է, որտեղ հացն ու աղը դարձել են սրբություն, իսկ հյուրասիրությունը՝ կենսակերպ։ Այսօր էլ Գաթա Պանդոկի յուրաքանչյուր սեղան կրում է այդ նույն ոգին․ այստեղ հացն ու աղը մատուցվում են ոչ միայն որպես ուտեստ, այլև որպես հարգանքի, ջերմության ու հյուրընկալության խորհրդանիշ։ Մենք հավատում ենք, որ հայկական ավանդույթները պետք է ապրեն ոչ միայն հիշողության մեջ, այլև ամենօրյա կյանքում։ Ու հենց այդ պատճառով Գաթա Պանդոկում յուրաքանչյուր հյուր ստանում է այն զգացումը, որ տուն է եկել։