Գաթայի գաղտնիքը՝ ինչու է այն ամենասիրելի հայկական քաղցրավենիքներից
Գաթան ոչ միայն հայկական խոհանոցից հայտնի աղանդեր է, այլև մեր ավանդական մշակույթի անբաժանելի մասը։ Այն համարվում է ամենասիրելի հայկական քաղցրավենիքներից մեկը՝ իր համեղ ու միաժամանակ խորհրդանշական լինելու պատճառով։
Հայկական խոհանոցում գաթան պատրաստվում է տարբեր ձևերով․ կան գաթայի բազմաթիվ տեսակներ՝ տափակ, հավելումներով լցոնված, շրջանաձև և հատիկով տարբերակներ։ Բայց դրանց բոլորի մեջ կա մեկ ընդհանուր գաղտնիք՝ կարագով ու շաքարով պատրաստված խառնուրդը, որը գաթային տալիս է յուրահատուկ համ ու բույր։
Գաթան հաճախ կապում են հյուրընկալության ու օջախի ջերմության հետ։ Հայ ընտանիքներում այն պատրաստել են տոների, հարսանիքների ու նշանավոր օրերի ժամանակ։ Ավանդաբար համարվել է նաև հաջողության և բարիքի խորհրդանիշ․ հավատացել են, որ գաթայի համեղությունը տուն է բերում բարգավաճություն։
Այսօր էլ գաթան շարունակում է մնալ ամենահայտնի հայկական աղանդերներից մեկը, որին մեծ սիրով են մոտենում թե՛ Հայաստանում, թե՛ սփյուռքում։ Այն համատեղում է ավանդական բաղադրիչները և ընտանիքի ջերմությունը՝ պահպանելով հայկական խոհանոցի հարուստ պատմությունը։
Գաթայի միջուկի գաղտնիքը
Եթե հարցնենք, թե ինչն է գաթային դարձնում այդքան յուրահատուկ, ապա պատասխանը կլինի՝ միջուկը։ Իրականում շատ պարզ բաղադրիչներից է՝ կարագ, ալյուր ու շաքարավազ։ Սակայն դրանց համադրությունը տալիս է անզուգական համ։
Տարբեր շրջաններում միջուկը տարբեր ձևով են պատրաստում։ Որոշ վայրերում այն խառնում են ընկույզով, ուրիշ տեղերում ավելացնում են վանիլ կամ դարչին։ Բայց նույնիսկ առանց հավելումների՝ գաթայի միջուկը պահպանում է իր դասական հմայքը։
Այսօր, հատկապես հայկական հայտնի պանդոկներում ու սրճարաններում, գաթան ստանում է նոր համային լուծումներ։ Գաթա Պանդոկում կարելի է հանդիպել լիմոնով գաթա, որի թեթև թթվաշ միջուկը հրաշալի հավասարակշռում է խմորի քաղցրությունը։ Կան նաև ելակով գաթաներ, որոնք առանձնանում են ոչ միայն իրենց բույրով, այլև գույնով՝ դառնալով հատկապես երիտասարդների սիրելի աղանդեր։ Իսկ ամենապահանջված նորարարություններից են դարձել չրերով գաթաները․ ծիրանի, սալորի կամ խուրմայի չրերով լցոնած տարբերակները համարվում են համեղ ու առողջարար, և հաճախ գահընկեց են անում նույնիսկ դասական գաթային։
Միջուկը ունի նաև խորհրդանշական նշանակություն։ Այն ասոցացվում է տան բարիքի ու քաղցր կյանքի հետ։ Ուստի պատահական չէ, որ հարսանիքների, Զատիկի կամ Նոր տարվա սեղաններին գաթան գրեթե պարտադիր էր։
Այսօր գաթայի միջուկի բազմազանությունը ցույց է տալիս, թե ինչպես է ավանդական աղանդերը միաժամանակ պահպանում իր արմատները և հարմարվում ժամանակակից ճաշակին։ Թեթև փխրունությունը և միաժամանակ հագեցած քաղցրությունը պատճառ են դառնում, որ գաթան հավասարապես սիրեն թե՛ մեծերը, թե՛ երեխաները։ Այն ոչ միայն քաղցրավենիք է, այլև ընտանեկան հիշողությունների մի մասնիկ, որը փոխանցվում է սերնդեսերունդ։
Գաթան՝ Հայաստանից դեպի սահմաններից դուրս
Հայկական գաթան վաղուց անցել է Հայաստանի սահմաններից դուրս և դարձել սփյուռքի սիրելի աղանդերներից մեկը։ Այն տանում են տարբեր երկրներ՝ որպես նվեր, որպես հուշ հայրենիքից։ Շատերն ասում են, որ գաթայի բույրը հիշեցնում է մանկություն, տատիկի տուն կամ հայկական տոնական սեղան։
Այսօր աշխարհում կան բազմաթիվ հայկական փռեր ու խանութներ, որտեղ թխվում է ավանդական գաթա։ Ռուսաստանում, Ֆրանսիայում, ԱՄՆ-ում, Լիբանանում և շատ այլ երկրներում հայկական համայնքները պահպանում են այս ավանդույթը։ Հաճախ այն դառնում է նաև հայկական խոհանոցի ներկայացուցչական խորհրդանիշը։
Գաթան նաև դիվանագիտության յուրօրինակ դեր է խաղում։ Երբեմն այն տանում են որպես նվեր հյուրերի կամ պաշտոնական պատվիրակությունների համար։ Ոչ ոք անտարբեր չի մնում այս քաղցր հացանման աղանդերի հանդեպ, որը միաժամանակ պարզ է ու նրբաճաշակ։
Մյուս կողմից, գաթան կամաց-կամաց ընդունում է նաև նորաձևությունների ազդեցությունը։ Որոշ հայ խոհարարներ սկսել են այն համադրել շոկոլադի, չրերի կամ մրգային լցոնների հետ։ Թեև ավանդական գաթան միշտ կմնա առաջնային, բայց այս նոր մոտեցումները օգնում են, որ այն ավելի լայն ճանաչում գտնի աշխարհի տարբեր խոհանոցներում։
Գաթան շատ ավելին է, քան պարզապես հայկական աղանդեր։ Այն մեր մշակույթի, հյուրընկալության ու ընտանեկան արժեքների խորհրդանիշն է։ Միջուկի քաղցրությունն ու խմորի փխրունությունը միավորում են սերունդներին՝ պահպանելով հայկական խոհանոցի ժառանգությունը։ Եվ թեև այն պատրաստվում է հազարավոր տարբեր եղանակներով, գաթայի իսկական գաղտնիքը թաքնված է ոչ միայն բաղադրիչներում, այլև այն սիրո ու ջերմության մեջ, որով հայ կանայք ու տատիկները դարեր շարունակ պատրաստել են այս հրաշալի քաղցրավենիքը։ Այդ պատճառով գաթան շարունակում է լինել ամենասիրելի հայկական քաղցրավենիքներից մեկը, որը հավասարապես սիրով են վայելում թե՛ հայրենիքում, թե՛ աշխարհով մեկ սփռված հայերը։
